Φαρμακευτικό φυτό ή βότανο λέγεται κάθε φυτό που περιέχει ένα ή περισσότερα δραστικά στοιχεία, τα οποία έχουν την ικανότητα να προλάβουν, να ανακουφίσουν ή να θεραπεύσουν ασθένειες.
Μερικά φυτά περιέχουν μια σειρά από διαφορετικά δραστικά στοιχεία που μπορεί να επιδράσουν διαφορετικά ανάλογα με την παρασκευή τους.
Π.χ οι σπόροι του λιναριού αλεσμένοι (χάρη στις μη διαλυτές βλέννες που περιέχουν, φουσκώνουν σαν κόλλα και σχηματίζουν μια πάστα η οποία όταν είναι ζεστή σε μορφή κατάπλασμα, είναι εξαιρετικοί για το κρυολόγημα ενώ οι ίδιοι σπόροι όταν μουλιάσουν στο νερό για μερικές ώρες δρουν ως καθαρτικό.
Στην αρχαιότητα μερικά φυτά τα θεωρούσαν ιερά και μαγικά για τον τρόπο που δρούσαν χωρίς όμως να γνωρίζουν τον τρόπο δράσης τους, σήμερα η σύγχρονη επιστήμη θέλει να εξακριβώσει και να μελετήσει τα θεραπευτικά αποτελέσματα των φαρμακευτικών φυτών, έτσι έχει ταξινομήσει και συγκεντρώσει τις ιδιότητες τους που συνεχώς εξελίσσετε.
Από τον Όμηρο διαβάσαμε τη λέξη βοτάνη που εννοούσε τα φυτά των λιβαδιών και του κάμπου.
Ο Όμηρος μιλά κυρίως για τα δέντρα των Θεών και τα θαυματουργά βότανα, ενώ ο Αριστοτέλης και ο Ιπποκράτης υπήρξαν οι θεμελιωτές της βοτανολογίας.
Ο Αριστοτέλης με το ¨Περί φυτών¨ και ο Ιπποκράτης με την επιτυχία ν α απαλλάξει τις θεραπείες και τις ασθένειες των ανθρώπων από τη μαγεία και την δεισιδαιμονία.
Ο Ιπποκράτης έκανε μια σπουδαία καταγραφή 237 φυτών, δίνοντας μας, πληροφορίες για τις θεραπευτικές ιδιότητες και τις χρήσης τους στην Ιατρική.
Ακολούθησε ο Θεόφραστος (372- 287π.Χ), σπουδαίο το έργο του, υποστήριξε τις ιδιότητες των βοτάνων και ολοκλήρωσε τη γνώση της βοτανολογίας.
Ο Διοσκουρίδης, θεμελιωτής της φαρμακολογίας κατέγραψε 506 φυτά στο γνωστό σύγγραμμα De Materia Medica και συνταγές αυτών. ‘Ένα εικονογραφημένο χειρόγραφο του 512μ.Χ που έγινε για μια Ρωμιά αρχόντισσα και βρίσκεται σήμερα στη Βιέννη.
Το έργο της βοτανολογίας συνέχισε ο Πλίνιος, Ρωμαίος συγγραφέας στον λατινικό κόσμο! Σημαντικό για την μετάδοση των γνώσεων. 37 τόμοι με τις ιδιότητες και τις χρήσεις των βοτάνων.
Οι Έλληνες φιλόσοφοι, ιατροί και θεραπευτές εστίασαν στα φυτά της Μεσογείου. Χρησιμοποιήθηκαν στις θρησκευτικές τελετές, ως αρώματα, στα φαγητά, ως φάρμακα και στη τέχνη.
Στο Μεσαίωνα κανένα μοναστήρι δεν θα ήταν πλήρες χωρίς φυτικό κήπο και αγρόκτημα. Τα φυτά και τα βότανα χρησιμοποιήθηκαν για τη θεραπεία των ασθενών τους και πολλές από τις πληροφορίες για τη βοτανοθεραπεία και τις σχετικές φαρμακευτικές ουσίες προήλθαν από την De Materia Medica. Ορισμένα φυτά χρησιμοποιήθηκαν για συγκεκριμένες διαταραχές, ενώ άλλα χρησιμοποιήθηκαν για τη θεραπεία πολλαπλών ασθενειών. Σε πολλές περιπτώσεις, οι συνταγές αποτελούνταν από πολλά διαφορετικά βότανα. Η μεσαιωνική ιατρική βασίστηκε στις τέσσερις θεμελιώδεις θεωρίες του Ιπποκράτη και του Γαληνού.
Οι τέσσερις «humours» σχετίζονταν με τα τέσσερα στοιχεία: το αίμα (αέρας) ήταν ζεστό και υγρό, το φλέγμα (νερό) ήταν κρύο και υγρό, η κίτρινη χολή (φωτιά) ήταν ζεστή και ξηρή και η μαύρη χολή ήταν ξηρή και κρύα. Ήταν η δουλειά του γιατρού να βρει πώς να αποκαταστήσει την ισορροπία των χυμών ενός ατόμου αν ανάρρωναν έτσι, στα φυτά και στα βότανα αποδίδονταν οι ιδιότητες για να αποκαταστήσουν την ισορροπία.
Ένα δροσιστικό βότανο που χρησιμοποιήθηκε για πολύ αίμα ή κίτρινη χολή ήταν το φασκόμηλο – Sage ( Salvia officinalis το όνομα προέρχεται από το λατινικό salveo , που σημαίνει “είμαι καλά”) χρησιμοποιήθηκε από τους Ρωμαίους στην ιατρική και το μαγείρεμα.
Στη Μεσαιωνική περίοδο, το φασκόμηλο χαρακτηριστικέ ως φρέσκο και πράσινο για να καθαρίσει το σώμα του δηλητηρίου και και του λοιμού.
Έχει επίσης μασηθεί για να λευκαίνει τα δόντια και χρησιμοποιείται πολύ συχνά στο μαγείρεμα μαζί με πολλά κρεμμύδια και σκόρδο. Έτσι το φασκόμηλο και το κρεμμύδι που γεμίζει το ψητό προέρχεται από τον Μεσαίωνα.
Τα λουλούδια χαμομηλιού ( Chamaemelum nobile ) είναι καλά για να κάνουν ηρεμιστικές και πεπτικές εγχύσεις που επίσης καταπολεμούν τον μετεωρισμό. Το τσάι του χαμομηλιού με το Dictamnus albus , το απαλό (η κοινή ονομασία “scabious” προέρχεται από την παραδοσιακή χρήση του βοτάνου ως λαϊκό φάρμακο για τη θεραπεία της ψώρας) και το pennyroyal ήταν ένα προτιμώμενο μεσαιωνικό φάρμακο κατά του δηλητηρίου. Το Comfrey ( Symphytum officinale ) αναφέρεται συχνά ως “Boneset” και καλλιεργούνταν σε κήπους για τη δύναμή του να θεραπεύει τραύματα και φλεγμονές και (όπως υποδηλώνει το ψευδώνυμό του) βοηθά στη δημιουργία σπασμένων οστών.
Σήμερα η Ελλάδα χαρακτηρίζεται ως ο βοτανικός παράδεισος φιλοξενεί πάνω από 6700 φυτά από τα οποία τα 1500 περίπου είναι ενδημικά. Το Τσάι του βουνού, το Δίκταμο, η κρητική Μαντζουράνα και πολλά άλλα θεωρούνται μοναδικά με πολλές ευεργετικές ιδιότητες!